فرهنگ ایرانی سرشار از جشن‌ها و آ‌یین‌هایی که به مناسبت‌های گوناگون و در فصل‌های سال برگزار می‌شده است. آنچه در بیشتر این جشن‌ها به چشم می‌خورد، شادی، همبستگی و دادودهش است. شادمان زیستن در فرهنگ و آیین ایران باستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. جشن و شادمانی، نمود شکوه زندگی بوده است.
یكی از جشن‌های کهن ، برجسته و فرخنده كه نیاكان ما ایرانیان ، آن را با شور و شادی ویژه برپا می‌داشتند، جشن تیرگان بوده است. در تقویم زرتشتی ، هر روز از ماهِ سی‌روزهِ به نام ویژه ای خوانده می‌شد. هنگامی که نام روز و ماه هم‌نام می‌شد ، آن روز را جشن می‌گرفتند. سیزدهمین روز هر ماه تیر نام دارد. به روز تیر از ماه تیر روز سیزدهم تیرماه (در گاهشمار زرتشتیان) جشن تیرگان است. . این جشن با ۱۰ تیرماه خورشیدی در گاهشماری رسمی کشور برابری می‌کند.
در مورد فلسفه جشن تیرگان، دو روایت جالب وجود دارد که روایت اول مربوط به آرش، قهرمان ملی ایرانیان و روایت دوم مربوط به آفرینش باران است.
روایت اول
میان ایران و توران، سال‌ها جنگ و ستیز بود. در نبرد میان افراسیاب و منوچهر، شاه ایران، سپاه ایران شکست سختی می‌خورد و سپاه ایران در مازندران به تنگنا می‌افتد. سرانجام دو سوی نبرد سازش کردند و برای آن که مرز دو کشور مشخص شود و ستیز از میان برخیزد، پذیرفتند از مازندران تیری پرتاب کنند و هر جا تیر فرود آمد، همان جا مرز دو کشور باشد.
آرش در میان ایرانیان بزرگ‌ترین کماندار بود و به دلیل نیروی بی‌مانندش، تیر را دورتر از همه پرتاب می‌کرد. در این حکایت نقل شده است که آرش الهام میگیرد تا کمان را بردارد و تیری را پرتاب کند. آرش می‌دانست که پهنای کشور ایران به نیروی بازو و پرش تیر او وابسته است و باید همه توان خود را در این راه بگذارد.
آرش با عشق خود به ایران ، جان در تیر می‌گذارد و از بالای كوه دماوند تیر را رها کرده و خود بی جان بر زمين افتاد . تیر پس از گذشت از کوه و دشت در کنار رود جيهون ، بر تنه درخت گردويی که بزرگتر از آن در گيتی نبود فرود آمد و آنجا را به عنوان مرز ایران و توران تعیین کردند.
روایت دوم
روایت دوم مربوط به آفرینش باران یا «تیشتر» بوده است. تیشتر به خواست اهورامزدا بر خشکسالی پیروز می‌شود و باران را در کشتزارها و چراگاه‌ها جاری می‌کند. به همین مناسبت زرتشتیان در چنین روزی شادمانی می‌کنند و به پاس رهایی از خشکسالی به یکدیگر آب می‌پاشند از این رو به جشن تیرگان، جشن آبریزان نیز می‌گویند.
همچنین ایرانیان به یاد تیراندازی «آرش کمانگیر» و به شادی جشن تیرگان دستبندهای هفت رنگ تیر و باد را به دست می‌بندند تا دلاوری آرش را به یاد بیاورند و از یاد نَبَرند، تیر رهایی ایران را که به ایرانیان ، رنگ شادی بخشید.
«هفت رنگ بودن این دستبند نمادی از هفت رنگ رنگین کمان است که در پایان بارندگی برآسمان نقش می بندد و این دستبند را بر اساس تقویم زرتشتی در روز «تیر» از تیرماه به دست می بندند و در روز «باد» از دست باز کرده و به باد می سپارند»